Een van de belangrijkste nevenwerkingen van bestralingstherapie voor hoofd- en halskanker is een droge mond. Dat lijkt banaal, maar het kan een grote invloed hebben op de levenskwaliteit. Radiotherapeut-oncoloog prof. dr. Sandra Nuyts legt uit hoe nieuwe bestralingstechnieken de speekselklieren sparen en wat patiënten zelf tegen een droge mond kunnen doen.
Iedereen heeft weleens last van een droge mond, maar als je systematisch te weinig speeksel aanmaakt, wordt een droge mond of xerostomie een echt medisch probleem. De aandoening komt vaak voor: ongeveer een op de drie zestigplussers en een op de tien mensen onder de 60 heeft er last van.
Ondervoeding en sociaal isolement
Een droge mond heeft een grote invloed op de levenskwaliteit. Toch wordt er tijdens de kankerbehandeling weinig aandacht aan besteed. “Mensen zijn gefocust op genezen en overleven”, zegt professor Sandra Nuyts. “Een droge mond lijkt dan op het eerste gezicht een banaal probleem, maar het kan grote gevolgen hebben. De smaak verandert en slikken wordt heel moeilijk, waardoor patiënten ondervoed raken. Spreken wordt ook lastig, wat leidt tot sociaal isolement.”
“Bovendien beschermt speeksel tegen tandproblemen, zoals gaatjes. Patiënten met xerostomie hebben dan ook vaak tandproblemen, wat ook weer tot ondervoeding kan leiden.”
Gerichte bestralingstherapie
Prof. dr. Sandra Nuyts, radiotherapieoncologie: “Een droge mond kan grote gevolgen hebben. De smaak verandert, slikken wordt heel moeilijk en er ontstaan vaak tandproblemen. Patiënten kunnen zo ondervoed raken. Spreken wordt ook lastig, wat leidt tot sociaal isolement.”
Radiotherapeut-oncologen proberen met nieuwe bestralingstechnieken permanente schade aan de speekselklieren te beperken. Vroeger waren de speekselklieren bij 70 tot 80 procent van de patiënten permanent beschadigd. Nieuwe technieken brachten dat cijfer terug tot 40 procent.
Meestal ligt een medische oorzaak aan de basis van xerostomie: een reumatologische aandoening, hartmedicatie, antidepressiva, chemo- of radiotherapie, de menopauze … Prof. dr. Sandra Nuyts ziet het probleem vaak terugkomen bij patiënten die bestraald werden voor hoofd- of halskanker. Door de radiotherapie raken hun speekselklieren beschadigd, soms tijdelijk, maar vaak permanent.
Professor Nuyts: “We hebben in onze mond zes grote speekselklieren en tientallen kleine kliertjes. Dankzij intensiteitsgemoduleerde radiotherapie of IMRT kunnen we tumoren in het hoofd-halsgebied nauwkeuriger bestralen en bestraling van de speekselklieren en andere gezonde weefsels vermijden. De kleine kliertjes kunnen we helaas niet nauwkeurig genoeg lokaliseren, waardoor een deel van de patiënten last blijft hebben van een droge mond.”
Ondersteunende middelen
Naast de nieuwe technieken zijn er ook hulpmiddelen voor patiënten bij wie de speekselklieren toch beschadigd zijn. “Eerst en vooral is er in UZ Leuven een unieke, intensieve samenwerking met de tandartsen en parodontologen. Zij zien de patiënten al een eerste keer voor hun behandeling, geven gerichte adviezen en volgen de patiënten van dichtbij op”, zegt professor Nuyts.
“Daarnaast zijn er een aantal kleinere middeltjes die patiënten kunnen ondersteunen: genoeg water drinken, te gesuikerde voeding vermijden, regelmatig lichtzure voeding eten, kunstspeeksel in spray- of gelvorm gebruiken … Dat laatste is een vloeistof waaraan stoffen zijn toegevoegd om de samenstelling van het speeksel na te bootsen.”
Niet alleen radiotherapeuten en tandartsen, maar ook alle andere betrokken zorgverleners spelen een belangrijke rol in de oplossing van het probleem. Professor Nuyts “Het is heel belangrijk om er in de zorg voldoende aandacht voor te hebben. We moeten patiënten waarschuwen dat xerostomie een mogelijke nevenwerking van de behandeling is en dat die misschien permanent kan zijn. We moeten ook vaak genoeg vragen of ze er last van hebben. Zo kunnen we op tijd ingrijpen, om de levenskwaliteit van onze patiënten ook na hun behandeling sterk te verbeteren.”
